شهر باریباری، شهری بندری در جنوب ایتالیا، در ساحل دریای آدریاتیک که، در اواسط قرن سوم/ نهم، مدّتی در حاکمیّت اسلام بود. ۱ - مشخصات شهر باریباری، لنگرگاه مهمی برسر راههای تجاری دریایی خاورمیانه به شمار می‌آمد و به این علت، از قرون کهن، توجّه نیروهای توسعه طلب بدان بود. این شهر که ایلّیری‌ها بنایش کرده اند، در دوره رومیان، با نام باریوم، دورانِ درخشانی داشته و پایه های اساسی شهر و همچنین بندر آن در همین دوره نهاده شده است. در دوره‌ای نیز که زیر سلطه امپراتوری روم شرقی بود، توسعه آن دوام یافت و به صورت بندری مهم باقی ماند. هنگامی که موج مهاجرت سراسر ایتالیا را فراگرفت، گُت‌ها تا این منطقه نفوذ کردند و وضع دوره های پیشین را، به مقیاس وسیعی، تغییر دادند. در این موقع، در تمام شهرهای معروف ایتالیا دوره استقلال خواهی آغاز شد، و باری هم مدّتی به صورت دولت مستقل درآمد. پس از این استقلال کوتاه مدت، جزو قلمرو اسلام شد، و این تحول، که در تاریخ اروپا حادثه ای استثنایی شمرده می‌شود، با وجود کوتاهی مدّت، آثار و نشانه‌هایی برجای نهاد که تا روزگار ما باقی است. [۱]
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۹۹-۱۴۰۲/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۲، ج۶، ص۵۲۰ ـ۵۲۱.
[۲]
احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ رضوان محمد رضوان، قاهره ۱۳۵۰/۱۹۳۲، ص۲۳۶.
۲ - باری در دست مسلملنانمسلمانان که در آغاز قرن سوم /نهم سیسیل را تصرف کرده بودند، به مناطق کالابْریا (قَلَوْریه)، پولیا و کامپانیا که در جنوب ایتالیای امروزی قرار دارد، حمله کردند. ناهمخوانی اطلاعات منابع غربی با معلومات منابع شرقی درباره این رویدادها، که از ۲۱۵/۸۳۰ آغاز شد و پنجاه سال ادامه یافت، اغلب محققّان را با وضعی دشوار مواجه ساخته است. بااینهمه، مسلّم است که باری در ۲۳۲/۸۴۷، در دست مسلمانان بود. نیروهای اسلام پیش از این تاریخ، شهرهایی چون بریندیزی و بنونتو را تصرف کرده و، در حوالی بندر تارانتو، نیروی دریاییِ ونیز را بسختی شکست داده بودند. به دنبال این رویداد دولت ونیز که هنوز در مراحل آغازین شکل گیری بود، به سازماندهی نوینی پرداخت. نیروی دریایی اسلام پیشرفت بیشتری را در دریای آدریاتیک ضروری ندید و به بخشهایی از جنوب ایتالیا که همراه سیسیل تصرّف کرده بود، اکتفا کرد. ۲.۱ - امیران باریاولین امیر باری، خَلفون (حک: ۲۳۳ ـ ۲۳۸) از وابستگان ولایی قبیله ربیعه بود که از دیرباز به فرمان خلیفه اسلام می‌جنگید. این امیر که در شهر اصلاحاتی کرده بود، در اثنای حمله ای ناپدید شد و مفرّج بن سالم (حک: ۲۳۹ ـ ۲۴۲) برجای او نشست. مفرّج، در مدت کوتاه فرمانروایی خود، در شهر اصلاحات اداری و نظامی کرد و حملاتی هم به مناطق همجوار ترتیب داد، و امیرْ سودان (حک: ۲۴۳ـ ۲۵۸) را به جانشینی خود برگزید. وی در این شهر به اصلاحاتی دست زد و تقریباً درصدد بود که فاتح ایتالیا شود. سودان، برای گسترش سرزمینهای اسلامی، حملاتی به رم و ناپل کرد که در اندک زمانی او را مشهور ساخت. این موضوع مایه نگرانی مسیحیان شد و ازاین‌رو امپراتوری روم شرقی از سویی، و پاپ از دیگر سو او را در تنگنا نهادند. [۳]
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۹۹-۱۴۰۲/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۲، ج۶، ص۵۲۰ ـ۵۲۱.
[۴]
احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ رضوان محمد رضوان، قاهره ۱۳۵۰/۱۹۳۲، ص۲۳۶.
۳ - افتادن باری به دست رومباری در ۸ ربیع الاول ۲۵۷/۳ فوریه ۸۷۱، به دست روم شرقی افتاد و سودان به اسارت درآمد. این تحول برای جهان غرب، با دوره مساعدی مصادف بود؛ زیرا به سبب بحرانهای سیاسی در ۲۵۴/۸۶۸ هر ناحیه ای به حال خود رها شده و درنتیجه، به باری نیز نیروهای تقویتی اعزام نشده بود. سودان در ۲۶۱/۸۷۵ آزاد شد و به خدمت امیر تارانتو درآمد، و از آن پس، مطلبی درباره او یافت نمی‌شود. بدین ترتیب، دوره ای بیست و چهار ساله که سخت کوتاه اما برای تاریخ بسیار مهم بود، به پایان رسید. ۴ - توسعه باری در زمان جنگاین دوره با آن‌که به جنگ و جدال گذشت، برای باری و اطراف آن، دوره توسعه و پیشرفت بود. در اینجا مسلمانان مخصوصاً زندگی کشاورزی را رونق بخشیدند؛ در آبیاری ابداعاتی کردند؛ در اقتصاد منطقه تحرّک پدید آوردند و در امر ازدیاد نفوس نیز جانی تازه دمیدند. در این دوره، شهر با بناهای دولتی و شخصی آراسته شد. با وجود دوازده قرن فاصله زمانی، هنوز هم در زبان محاوره ای این منطقه، برخی واژه های عربی یافت می‌شود؛ و برجهای ناقوس کلیساهای این شهر که به شیوه معماری مناره های عربی است، امروز هم نشان دهنده تأثیر فرهنگ اسلامی است. این دوره سالهای متمادی، دوره ویرانی نامیده می‌شد، اما امروزه خاورشناسان و مورّخانی چون میکله آماری، فرانچسکو گابریلی، و انریکو چرولّی، این حقیقت را مطرح کرده‌اند که دوره مزبور برای ایتالیای قرون وسطی، منشأ فعالیتهای جدیدی بوده است. باری که دویست سال در قلمرو روم شرقی، و آخرین قلعه آن دولت در ایتالیا بود، پس از سه سال نبرد سخت که در تاریخ از آن به محاصره باری یاد می‌شود، به تصرف نورمانها درآمد (۴۶۳/۱۰۷۱). [۵]
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۹۹-۱۴۰۲/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۲، ج۶، ص۵۲۰ ـ۵۲۱.
[۶]
احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ رضوان محمد رضوان، قاهره ۱۳۵۰/۱۹۳۲، ص۲۳۶.
۵ - باری در دوره نورمانهادوره نورمانها در گسترش شهر جایگاه مهمّی دارد. در این دوره، دریانوردان باری که با مردم ونیز و جنووا رقابت می‌کردند، به هوای آن‌که در حمایت قدیسی قرار گیرند، استخوانهای سَن نیکلا (اَیا نیکلا، بابانوئل) را از میرا (دَمره) در آناطولی، به این شهر آوردند (۴۸۰/۱۰۸۷) و برای او کلیسای بزرگی بنا کردند و بدینسان باری به صورت یکی از مراکز مهمّ دینی درآمد؛ چنانکه امروز هم سراسقف نشین است. ۶ - باری در زمان جنگ۲های صلیبیاین شهر در جنگ‌های صلیبی، اهمیّت بیشتری یافت. پی یر هرمیت تا این شهر آمد و به مواعظ خود در تشویق به جنگ ادامه داد. بخش اعظم قوای صلیبی که از راه دریا می‌رفت، از بندر باری به راه افتاد. بعد از این تاریخ، شهر ابتدا به دست پادشاهی سفورتسا و بعد پادشاهی ناپل درآمد. در اثنای جنگ اوترانتو در ۸۸۵/۱۴۸۰ شایعه آمدنِ نیروی دریایی ترک به این منطقه تا مدتها در همه جا پیچیده بود. ۷ - شهر باری در حال حاضرباری، در حال حاضر قریب نیم میلیون جمعیّت دارد و مرکز ناحیه پولیاست و دارای پالایشگاه نفت، تأسیسات پتروشیمی و مخصوصاً صنایع انواع مواد غذایی تهیه شده از آرد است که در ایتالیا اهمیت زیادی دارد. شهر موزه باستان شناسی و دانشگاهی مشهور دارد و بویژه دارای کتابخانه ای غنی است؛ و از مدتها پیش بررسی تأسیس یک مرکز تحقیقات اسلامی و بخش زبانهای شرقی در آن‌جا آغاز شده است. در شهر باری که تماسهای خود را با خاور زمین قطع نکرده است، از ۱۳۰۹ ش/ ۱۹۳۰ به بعد، نمایشگاهی (ادواری) به نام نمایشگاه مدیترانه شرقی بر پا می‌شود که در آن موادّ صنعتی به معرض نمایش گذاشته می‌شود. [۷]
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۹۹-۱۴۰۲/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۲، ج۶، ص۵۲۰ ـ۵۲۱.
[۸]
احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ رضوان محمد رضوان، قاهره ۱۳۵۰/۱۹۳۲، ص۲۳۶.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۹۹-۱۴۰۲/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۲، ج ۶، ص ۵۲۰ ـ۵۲۱. (۲) احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ رضوان محمد رضوان، قاهره ۱۳۵۰/۱۹۳۲، ص ۲۳۶. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «باری»، شماره۱۷۷. رده‌های این صفحه : ایتالیا | جغرافیای اسلامی
|